Το 2022 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την μεγαλύτερη προσφυγική μετακίνηση που σημειώθηκε στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία. Η άφιξη και εγκατάσταση στην Ελλάδα σχεδόν ενός εκατομμυρίου προσφύγων σημάδεψε πολλαπλά την ελληνική κοινωνία, που γνώρισε στη συνέχεια επαναλαμβανόμενες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές. Η προσφυγική εμπειρία της δεκαετίας του 1920 αποτελεί θεμελιακό στοιχείο της κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας, που αποτυπώνεται στη συλλογική μνήμη, την ιστοριογραφία, τον αστικό χώρο αλλά και την καθημερινότητα των πολιτών.
Το ερευνητικό έργο «100memories: Ολοκληρωμένη δράση φυσικής και ψηφιακής τεκμηρίωσης και προβολής της μικρασιατικής προσφυγικής μνήμης» επιχειρεί να συνδέσει την ιστορική έρευνα για την προσφυγική εγκατάσταση και τις μεταναστευτικές ροές που ακολούθησαν τα επόμενα 100 χρόνια, με τη χρήση καινοτόμων τεχνολογικών μεθόδων και εργαλείων με στόχο την τεκμηρίωση, διάδοση και αναπαράσταση όχι μόνο της ιστορικής μνήμης γύρω από τον προσφυγικό-μεταναστευτικό πληθυσμό αλλά τον τρόπο που σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας συνυφαίνεται με την προσφυγική άφιξη και εγκατάσταση του 1922 και τα μεταναστευτικά ρεύματα –από και προς την Ελλάδα– που ακολούθησαν.
Το έργο εστιάζει σε τέσσερις κομβικές για την προσφυγική εμπειρία πόλεις-λιμάνια (Πειραιάς, Βόλος, Θεσσαλονίκη και Χανιά) και απευθύνεται στους κατοίκους και τους επισκέπτες των παραπάνω πόλεων μέσα από τις φυσικές δράσεις που θα υλοποιηθούν στις πόλεις αυτές αλλά ταυτόχρονα απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό –στην Ελλάδα και το εξωτερικό– μέσα από το δίγλωσσο ιστότοπο που θα περιλαμβάνει τρεις καινοτόμες ψηφιακές πλατφόρμες.
Η πόλη ως χώρος κατοικίας, εργασίας, ελεύθερου χρόνου, ως ο χώρος της παραγωγής και της κοινωνικής αναπαραγωγής, ως χώρος συναντήσεων και συγκρούσεων βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός της ερευνητικής διαδικασίας. Επιχειρούμε να συγκροτήσουμε μια βιογραφία των αστικών τόπων εκκινώντας από τους πιο «ταπεινούς» χώρους της καθημερινής ζωής. Τι ιστορίες μπορεί να αφηγηθεί ένα σπίτι στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, ένα παγκάκι σε μια πλατεία της Νέας Ιωνίας του Βόλου, μια προβλήτα του λιμανιού των Χανίων, ένα ραφτάδικο στη Νέα Κοκκινιά;
Σε αυτούς τους μικρούς, «ασήμαντους» χώρους της καθημερινότητας καθρεφτίζονται οι μεγάλες και «σημαντικές» ιστορίες των ξεριζωμών, των πολέμων, των πολιτικών συγκρούσεων των οικονομικών καταστροφών. Καθρεφτίζονται όμως παράλληλα και οι ιστορίες του μόχθου, της ελπίδας και του αγώνα για επιβίωση. Σε μια ανάγνωση που εκκινεί από τους χώρους της καθημερινής ζωής, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες νοηματοδοτούνται ως δρώντα υποκείμενα που μέσα από ατομικές και συλλογικές πρακτικές επιχειρούν να ξαναχτίσουν τις ζωές τους -και κατά συνέπεια τις (νέες) πόλεις που κατοικούν.
Με την ολοκλήρωση του έργου αυτού, το 2023, στοχεύουμε να έχουμε δημιουργήσει έναν χώρο –φυσικό στις πόλεις αναφοράς και ψηφιακό μέσα από τον ιστότοπό μας– όπου η προσφυγική και μεταναστευτική ιστορία της Ελλάδας μέσα από προσωπικές αφηγήσεις ανθρώπων που πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς και της μετανάστευσης, αρχειακά τεκμήρια και υλικά αποτυπώματα της εμπειρίας αυτής θα παρουσιάζεται, θα τεκμηριώνεται και θα είναι προσιτή και προσβάσιμη στο ευρύ κοινό.
Το ερευνητικό έργο υλοποιείται στο πλαίσιο της Δράσης ΕΡΕΥΝΩ – ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ – ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εθνικούς πόρους μέσω του Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα & Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ) (κωδικός έργου: Τ2ΕΔΚ-04827)
