Πειραιάς

Από την 1η ως την 30η Σεπτεμβρίου του 1922, τριανταπέντε ατμόπλοια και ένα υπερωκεάνιο, με επιβάτες περισσότερους από 40.000 πρόσφυγες από τα μικρασιατικά παράλια προσέδεσαν στο λιμάνι του Πειραιά και στον γειτονικό όρμο Κερατσινίου. Χιλιάδες άνθρωποι αποβιβάστηκαν στον Πειραιά και παρέμειναν για μέρες, βδομάδες ή μήνες προσωρινά φιλοξενούμενοι σε επιταγμένα καταλύματα ή άστεγοι σε πρόχειρα υπόστεγα κατά μήκος της παραλιακής λεωφόρου και στα προαύλια ναών, ενώ καινούρια πλοία έφταναν καθημερινά. Στον ατελείωτο καταυλισμό που είχε δημιουργηθεί στο λιμάνι και στην πόλη του Πειραιά –όπως άλλωστε και στα περισσότερα ελληνικά λιμάνια– αποτυπώθηκε το «προσφυγικό σοκ», με το οποίο βρέθηκε αντιμέτωπη η ελληνική κοινωνία μετά τον Αύγουστο του 1922, όταν «στον πληθυσμό της προστέθηκε ένα κύμα άπορων ως επί το πλείστον προσφύγων, που ο αριθμός τους αντιστοιχούσε στο ένα τέταρτο του ντόπιου πληθυσμού» (Χρήστος Χατζηιωσήφ 2002, 9).

Η ίδρυση του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων (Τ.Π.Π.), τον Νοέμβριο του 1922, αποτύπωνε την αναγκαιότητα εξεύρεσης ουσιαστικής λύσης στο ζήτημα της στέγασης των προσφύγων σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο.Ένα από τα πρώτα έργα του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων ήταν, στις αρχές του 1923, η πραγματοποίηση τοπογραφική μελέτης στα βόρεια όρια του Δήμου Πειραιά, στη περιοχή κατά μήκος του ρέματος Καναπιτσερί. Στο χώρο που μερικά χρόνια αργότερα θα αποτελούσε το νοτιότερο τμήμα του μετέπειτα Δήμου Νέας Κοκκινιάς, πλάι στο ρέμα. Όπως διαβάζουμε στο «ΑναμνηστικόνΠροσφυγικόνΗμερολόγιον» μέχρι το 1925 στη Κοκκινιά είχε συντελεστεί ένα «θαύμα καλαισθησίας, ρυμοτομίας και καθαριότητος» για 42.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, και είχε δημιουργηθεί ένας «συνοικισμός κολοσσός. Μεγαθήριον υπομονής, δαπανών τεχνικής επιβλέψεως». Οι αριθμοί έρχονται να επιβεβαιώσουν τα γραφόμενα του συντάκτη: Το Τ.Π.Π. είχε ξοδέψει περίπου 50.000.000 δρχ για την κατασκευή 1.150 κατοικιών με 7.850 δωμάτια, που είχαν ήδη παραδοθεί στους ενοίκους τους, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και κυρίως την Σμύρνη. Για την κατασκευή των οικίσκων αυτών εργάστηκαν 3.480 πρόσφυγες από τους οποίους 759 ήταν γυναίκες.

Τη Δευτέρα 14 Δεκεμβρίου 1959 το υπερωκεάνειο Πατρίς αναχώρησε από το λιμάνι του Πειραιά  με περισσότερους από χίλους επιβάτες για την Αυστραλία. Διένυσε απόσταση 9.500 μιλλίων και έφτασε μετά από 23 ημέρες στο λιμάνι του Φρήμαντλ στις 2 Ιανουαρίου του 1960 και της Μελβούρνης τέσσερις μέρες αργότερα. Με την υπογραφή της διακρατικήςσυμφωνίαςΑυστραλίας και Ελλάδας το 1952 ξεκίνησε η μαζική μεταπολεμική μετανάστευση των Ελλήνων. Μέσα σε 20 χρόνια, περισσότεροι από 250.000 Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην Αυστραλία και 3000 στη ΝέαΖηλανδία. Οι μετανάστες ήταν στην πλειονότητα τους αγρότες και ανειδίκευτοιεργάτες, που αναζητούσαν εργασία και καλύτερες συνθήκες ζωής από τη μετεμφυλιακή ελληνική πραγματικότητα. Το λιμάνι του Πειραιά για ακόμα μια φορά αποτέλεσε τον κόμβο μετακίνησης των ανθρώπων που αναζητούσαν εργασία και προσέβλεπαν σε μια καλύτερη ζωή. Ένα ακόμα Πατρίς, μισό αιώνα μετά, θα μετέφερε τους νέους έλληνες μετανάστες στους αντίποδες. Το ταξίδι προς την Αυστραλία ήταν για τους περισσότερους και τις περισσότερες μια επιλογή ζωής, και η Αυστραλία η νέα τους πατρίδα, ενώ ακόμη και σήμερα το ταξίδι προς την Ελλάδα, ακόμη και στις διακοπές, δεν αποτελεί μια απλή και οικονομική επιλογή.

Το πρωί της 20ης Αυγούστου του 2015 δένει στο λιμάνι του Πειραιά το πλοίο «Ελευθέριος Βενιζέλος» το οποίο μεταφέρει 2.440 πρόσφυγες κυρίως από τη Συρία. Σε αυτό το πρώτο δρομολόγιο επιβιβάστηκαν 1.308 άτομα από την Κώ, 124 από την Κάλυμνο, 300 από τη Λέρο και 708 από τη Μυτιλήνη. Την πρώτη άφιξη του Ελευθέριος Βενιζέλος ακολούθησαν πολλά δρομολόγια ναυλωμένων από την Κυβέρνηση πλοίων που μετέφεραν για αρκετούς μήνες πρόσφυγες από τα νησιά στην ενδοχώρα. Πάνω από 1.200.000 πρόσφυγες διέσχισαν τον ελλαδικό χώρο εκείνους τους μήνες του 2015. Οι περισσότεροι/ες ερχόμενοι από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ έφταναν στα τουρκικά παράλια, στα ελληνικά νησιά και από εκεί στην Αθήνα, στην Θεσσαλονίκη, στην Ειδομένη και διασχίζοντας την Βαλκανική Οδό έφταναν στις χώρες προορισμού τους στη Βόρεια Ευρώπη. Είναι εκείνη η περίοδος που ονομάστηκε «προσφυγική κρίση» αλλά και «καλοκαίρι της μετανάστευσης». Ένα τεράστιο κύμα αλληλεγγύης ξεδιπλώθηκε εκείνους τους μήνες και όσοι/ες  βρέθηκαν στο λιμάνι του Πειραιά έβλεπαν να ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια τους ταυτόχρονα ένα δράμα και μια εποποιία, βίωναν τα ανάμεικτα συναισθήματα χαράς και απώλειας, ταλαιπωρίας και ελπίδας, ανησυχίας και αισιοδοξίας.   

Όλα αυτά τα 100 χρόνια, το λιμάνι του Πειραιά αποτέλεσε τόπο φυγής και έλευσης, τόπο αποχωρισμών και συναντήσεων, αλλά και τόπο εγκατάστασης για εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους. Οι προσφυγικές γειτονιές του 1922 υποδέχτηκαν τους εσωτερικούς μετανάστες και τις μετανάστριες -κυρίως από τα νησιά αλλά και την ενδοχώρα- των επόμενων δεκαετιών, αποχαιρέτησαν όσους και όσες έφευγαν για την Αυστραλία αλλά και για την Γερμανία και το Βέλγιο,«έκαναν χώρο» για να ζήσουν μετανάστες και μετανάστριες από τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη που έφτασαν τη δεκαετία του ’90, έδειξαν την αλληλεγγύη τους στους πρόσφυγες που βρέθηκαν -έστω και προσωρινά- στο λιμάνι του Πειραιά το 2015.